سبب نزول خاصدر این مقاله نزول آیه به مناسبت موردی خاص را بررسی می کنیم. ۱ - تعریفهرگاه امری جزئی و موردی خاص زمینه ساز نزول آیه یا آیاتی از قرآن کریم باشد، آن را «سبب نزول خاص» گویند. در این صورت، ظاهر آیه نیز ممکن است به صورت قضیه جزئیه باشد، و یا به صورت امری کلی باشد که سبب نزول، تنها مصداقی از آن امر عام و کلی شمرده می‌شود. ۲ - برخی از آیات۱. (ومن الناس من یشری نفسه ابتغاء مرضات الله). ۲. (ومن الناس من یعجبک قوله فی الحیاة الدنیا) …. ۳ - نظریه بعض دانشمندانبه نظر بسیاری از دانشمندان در مواردی که آیه به شکلی عام نازل شده ولی سبب آن خاص است، آیه به مورد نزول اختصاص ندارد، و استشهاد به عمل صحابه و دیگران کرده‌اند که حکم آیات دارای سبب نزول خاص را به سایر موارد تعمیم داده‌اند. [۴]
مدرسی، محمد تقی، ۱۹۴۵-م.، من هدی القرآن، جلد۲، صفحه ۷۵.
[۵]
زرقانی، محمد عبد العظیم، ۱۹۴۸- م.، مناهل العرفان فی علوم القرآن، جلد۱، صفحه (۱۲۶-۱۲۷).
[۶]
سیوطی، عبد الرحمان بن ابی بکر، ۸۴۹ - ۹۱۱ق.، الاتقان فی علوم القرآن، جلد۱، صفحه (۱۱۰-۱۱۲).
[۷]
کمالی دزفولی، علی، ۱۲۹۲، شناخت قرآن، صفحه ۱۸۹.
امام خمینی در موارد گوناگون از روایات تفسیری در جهت بررسی سبب نزول آیات، بهره گرفته‌اند تعامل امام با روایات سبب یا شان نزول، از جهت اعتبار و میزان کاربرد و مواجهه با متن و سند آن، همانند دیگر روایات تفسیری است. استفاده‌های ایشان از روایات تفسیری برای ارائه سبب یا شان نزول عبارت‌اند از: ۱- سبب نزول آیه اکمال: امام خمینی با استناد به روایتی در توضیح آیه (الْیَوْمَ اَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَ اَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی) کمال دین را به ولایت علی (علیه‌السلام) می‌داند. ۲- سبب نزول آیه غیبت: بنا بر روایتی، آیه شریفهٔ (وَلَا یَغْتَب بَّعْضُکُم بَعْضًا) درمورد دو نفر از اصحاب پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نازل شده که غیبت رفیقشان را کرده‌اند و پیامبر به آنها گفت من در دهان شما آثار خوردن گوشت را می‌بینم، گوشت سلمان و اسامه را خورده‌اید. در این هنگام نازل شد، امام خمینی درباره روایت و نقل طبرسی معتقد است از کلام طبرسی فهمیده می‌شود که او یقین دارد شان نزول آیه به همین قصه بوده و این‌گونه نقل کردن مرسله از شخصی مثل طبرسی خالی از یک نوع اعتبار نیست. ۳- سبب نزول آیه تبلیغ: به اعتقاد امام خمینی آیه (یَا اَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا اُنزِلَ اِلَیْکَ مِن رَّبِّکَ وَاِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ) به اعتراف اهل‌سنت و نقل آنها به طریق معتبره از ابی سعید و ابی رافع و ابی هریره و اتفاق شیعه روز غدیر خم، درباره تبلیغ امامت علی (علیه‌السلام) نازل شده است ازاین‌رو از این آیه به‌واسطه این قرائن و نقل احادیث کثیره معلوم می‌شود که پیامبر در تبلیغ امامت خوف از مردم داشته و اگر کسی رجوع به تواریخ و اخبار کند، می‌فهمد که ترس پیغمبر به جا بوده ولی خداوند او را امر کرد که باید تبلیغ کند و وعده کرد که او را حفظ می‌کند. [۱۳]
خمینی، روح‌الله، کشف الاسرار، ص۱۳۰-۱۳۱، تهران، بی‌تا.
۴- سبب نزول آیات ابتدایی سوره معارج [۱۴]
خمینی، روح‌الله، کشف الاسرار، ص۱۳۶-۱۳۷، تهران، بی‌تا.
۵- سبب نزول آیه (یُنَزِّلُ عَلَیْکُمْ مِنَ السَّماءِ ماءً لِیُطَهِّرَکُمْ بِهِ) [۱۶]
خمینی، روح‌الله، کشف الاسرار، ص۱۳۷-۱۳۸، تهران، بی‌تا.
۴ - پانویس
۵ - منبع• فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله«سبب نزول خاص». • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی. رده‌های این صفحه : دیدگاه های تفسیری امام خمینی
|